عضویت در کانال مدیریت فرایند
بلوغ فرایندهای کسب و کار چیست؟
مدل بلوغ فرایندی

مفهوم بلوغ این موضوع را تداعی می­کند که سازمانهای بالغ دارای فرآیند­های منظم و خودکار بوده به طوری که فرآیندها و فعالیت­های خود را مستند نموده و آنها را کنترل می­نمایند. همچنین اطلاعات مربوط به فرآیندهای اجرایی را جمع­آوری و از آنها برای پیش­گویی نتایج آن فرآیندها استفاده می­نمایند.

 

در این سازمان­ها فرایند‌ها برنامه‌ریزی و مستند شده و کارها مبتنی بر فرایندها اجرا می­شوند. نقش‌ها و مسئولیت­ها به طور شفافی، توسط افراد درگیر در کار و در کل سازمان، درک شده‌، شرح فرایند‌ها به روز رسانی شده و به طور کلی، سازمان از فرایند‌های منظم و روتین تبعیت می­کند. این مسأله ناشی از درک سازمان از ارزش اجرای دقیق و مؤثر فرایندها و وجود زیرساخت‌های لازم جهت پشتیبانی از آن‌ها است.

 

در مقابل، در سازمانهای نابالغ فرایند‌ها به صورتی نامشخص توسط دست­اندرکاران و مدیران سازمان و تنها به‌منظور پیشبرد امور ایجاد می­شوند. حتی اگر فرایند‌های مشخصی ایجاد شده باشند، به طور جدی از آن‌ها تبعیت نشده  و عملکرد این سازمان­ها کاملاً واکنشی بوده و به دلیل عدم زمانبندی مناسب و نبود فرآیندهای کنترلی به اهداف سازمانی خود دست پیدا نکرده ­اند.

 

در سازمان­های نابالغ داده ­ها و سنجه‌های عملکردی فرآیند برای قضاوت در مورد کیفیت خدمات و یا برای حل مشکلات فرایند‌ها یافت نمی‌شود و شناخت کافی از میزان اثرگذاری گام­های فرایند‌ها بر کیفیت وجود نداشته و پیش­بینی کیفیت امری دشوار است.

 

مشاهده می­شود در بیان مفهوم بلوغ سازمانی از مفاهیم متعددی مانند کنترل فرآیند، مستندسازی، فرآیندخودکار و… استفاده شده است. بنابراین لازم است تعاریف و مفاهیم مربوط به بلوغ و بلوغ فرآیند به روشنی بیان شوند. در این نوشته ابتدا مفهوم بلوغ فرآیند تشریح ­شده و سپس به بررسی مدل­های بلوغ و همچنین انتخاب و تشریح مدل مرجع انتخاب شده برای ارزیابی بلوغ فرآیندها پرداخته می­شود.

 

مفهوم بلوغ فرایند

همانطورکه بیان شد، مفهوم بلوغ این موضوع را تداعی می­کند که سازمانهای بالغ دارای فرآیند­های منظم و خودکار بوده به طوری که فرآیندها و فعالیت­های خود را مستند نموده و آنها را کنترل می­نمایند. همچنین اطلاعات مربوط به فرآیندهای اجرایی را جمع­آوری و از آنها برای بینی نتایج آن فرآیندها استفاده می­نمایند.

 

کلمه‌ی بلوغ در این نوشته، ترجمه عبارت «Maturity» از زبان انگلیسی است. فرهنگ وبستر این لغت را به معنای وضعیت یا حالت تکامل یافتگی و توسعه‌ی کامل فرد، مفهوم یا موضوع و پدیده‌ای معنا کرده است.

 

بر اساس تعریف موسسه مهندسی نرم افزار بلوغ عبارت است از: پتانسیل رشد/ قابلیت و توانمندی­ها. بر این اساس همزمان با افزایش توانمندی­ها، سطح بلوغ نیز افزایش خواهد یافت. بنابراین بلوغ در طول زمان معنی پیدا کرد و از مراحل مختلفی تشکیل شده به طوریکه یک پیوستار است نه یک نقطه پایان، در ادامه به تشریح مفهوم بلوغ فرآیند پرداخته می­شود.

 

مفهوم بلوغ (قابلیت) فرآیند

به طور کلی بحث بهبود فرآیند در یک سازمان را از دو منظر می­توان مورد توجه قرار داد. منظر اول بهبود فرآیند، بعد “تکنیکال و فنی فرآیند” در یک سازمان را مد نظر قرار می­دهد و منظر دوم بهبود فرآیند، بر بعد “مدیریت فرآیند” در آن سازمان تمرکز دارد.

 

منظر اول یعنی بهبود فرآیند در حوزه تکنیکال و فنی، تمرکز بر این موضوع دارد که ورودی فرآیند چیست؟ خروجی فرآیند چیست؟ منابع اطلاعاتی این فرآیند چیست؟ گامهای اصلی این فرآیند کدامند؟ و به طور کلی این حوزه  بر بهبود جریان کاری و نمودار گردش کار فرآیند تمرکز دارد.

 

منظر دوم یعنی بهبود در حوزه مدیریت فرآیندها، تمرکز بر پایش، کنترل، اندازه ­گیری و تحلیل عملکرد فرآیند و نحوه تعامل فرآیندها داشته و مدیریت فرآیندها را مد نظر دارد. به طور کلی هدف بهبود فرآیند از نگاه “مدیریت فرآیندها” افزایش قابلیت فرآیندهای کاری است. قابلیت فرایند منبعث از آقای دمنیگ و جوروان در زمینه مدیریت کیفیت می­باشد و همانطور که بیان شد، هدف آن افزایش قابلیت فرایند‌های کاری یک سازمان است.

 

قابلیت فرایند، به معنی توانایی ذاتی فرایند در ارائه و یا تولید نتایج برنامه‌ریزی شده و مورد انتظار است. وقتی قابلیت فرایند افزایش می‌یابد، فرآیند قابل پیش‌بینی و اندازه‌گیری شده و مهمترین علت‌های کیفیت پایین خروجی­ های فرایند را می­توان تغییر داده و یا حذف نمود.

 

در حقیقت قابلیت­ فرایند‌، گستره‌ی نتایجی را که می‌توان از پی‌گیری اجرای یک فرایند انتظار داشت، تشریح می‌کند. قابلیت فرایند، یکی از ابزارهای پیش‌بینی خروجی‌ یک فرآیند بوده و می‌توان از آن برای تعیین خروجی‌های مورد انتظار از فعالیت‌ها و فرآیندهای بعدی یک سازمان بهره برد.

 

در مقابل قابلیت فرآیند، بحث عملکرد فرآیند مطرح می­شود. عملکرد فرایند، نتایج واقعی حاصل از اجرای یک فرایند را تشریح می‌کند. عملکرد فرایند‌ بر روی نتایج به‌دست آمده تمرکز دارد، در حالی‌که قابلیت فرایند‌ بر نتایج مورد انتظار متمرکز است. اجرایی کردن و نهادینه‌سازی مدل بلوغ فرایندهای کسب و کار، عملکرد فرایند‌ی سازمان را بهبود می‌بخشد.

 

بلوغ فرآیند یا بلوغ قابلیت فرآیند بر موضوع رشد قابلیت و توانمندی فرآیند دلالت دارد و نشان می­دهد چگونه یک فرآیند در حال توسعه، توانایی لازم برای بهبود مستمر از طریق اندازه­ گیری و بازخورد را بدست می­آورد. بلوغ فرایندها به معنی توسعه و بالندگی تا مرحله‌ای است که فرایندها به طور مشخص و واضح تعریف شده، تحت مدیریت و کنترل بوده و به شکلی سنجیده و مؤثر عمل نمایند.

 

به عبارت دیگر زمانی که قابلیت یک فرآیند رشد می­یابد، یعنی فرآیند قابل اندازه ­گیری و پیش­ بینی می­شود و علت کیفیت پایین خروجی­ های آن فرآیندکاملا مشخص شده و در نتیجه سازمان­ها، با رشد و بهبود فرآیندهای خود تکامل یافته و بالغ می­شوند. دلیل این امر تبیین مراحلی برای تکوین بلوغ سازمانی در زمینه بهبود فرآیندها و به تبع آن افزایش سرعت در ارائه خدمات خود می­باشد.

 

بلوغ فرآیند نیازمند حمایت شدید مدیریت و همچنین تمرکز بلند مدت و منسجم یک سازمان در این خصوص بوده و بیانگر آن است که قابلیت فرایندها در طول زمان بهبود می‌یابد. از جمله الزامات تحقق این تمرکز به منظور ارتقا سطح بلوغ قابلیت فرآیندها، استفاده از مدل­ها و ابزارهای مطرح دراین حوزه می­باشد که در ادامه این بخش به تشریح مدل مناسب جهت ارزیابی بلوغ فرآیندها پرداخته می­شود.

 

مدل بلوغ فرآیند و کارکردهای آن

همانطور که گفته شد از جمله ابزارهای لازم برای ارزیابی و ارتقا سطح بلوغ فرآیندهای کسب وکار، بکارگیری مدل مناسب بلوغ فرایندهای سازمان می­باشد. یک مدل بلوغ فرآیند مجموعه‌ی ساختار یافته‌ای از عناصری است که ویژگی‌های فرایندهای اثربخش را در یک سازمان تشریح می‌کند.

 

مدل­های بلوغ قابلیت فرآیند بر بهبود مدیریت فرآیندها در یک سازمان مانند سازمان تاکید دارند. به عبارت دیگر بهبود فرآیند مبتنی بر مدل عبارت است از بکارگیری یک مدل برای هدایت بهبود فرآیندهای سازمان. این مدلها شامل اجزای اصلی یک فرآیند موثر و اثر بخش بوده بطوری که مسیر تکوین بهبود فرآیندهای نابالغ به سوی فرآیندهای بالغ در سازمان را تشریح نموده و در برگیرنده بهترین تجارب و دانش عملی است که سازمان می­تواند از طریق بکارگیری این مدل‌ها، قابلیت فرآیندهای خود را افزایش دهد.

 

یک مدل بلوغ موارد زیر را در اختیار سازمان قرار می‌دهد:

  • نقطه‌ای برای آغاز فعالیت‌های بهبود
  • بهره‌مندی از تجارب قبلی و به‌دست آمده توسط دیگران
  • ایجاد زبان و چشم‌انداز مشترک در فعالیت‌های بهبود
  • چارچوبی برای اولویت‌بندی اقدامات
  • شیوه‌ای برای تعریف ابزارهای بهبود در سازمان

 

مدل‌های مطرح در ارزیابی بلوغ فرآیند

بررسی تاریخچه‌ی پیدایش این مدل‌ها، نمایانگر تدوین بیش از چندین مدل در این خصوص بوده به طوریکه برخی از این مدل‌ها در یکدیگر ادغام شده و مدل یکپارچه‌ای را تشکیل داده‌اند. در زیر فهرست برخی از مطرح‌ترین مدل‌های بلوغ بدون در نظر گرفتن ترتیب زمانی تدوین آن‌ها ارائه می­شود:

  1. Capability Maturity Model Integration (CMMI)
  2. Capability Maturity Model for Software (SW-CMM)
  3. People Capability Maturity Model (P-CMM)
  4. Software Acquisition Capability Maturity Model (SA-CMM)
  5. Software Engineering Capability Maturity Model (SE-CMM)
  6. Integrated Product Development Capability Maturity Model (IPD-CMM)
  7. IT Service Capability Maturity Model (IT Service CMM)
  8. Organizational Project Management Maturity Model (OPM3)
  9. Services Maturity Model
  10. Self-Assessment Maturity Model (SAMM)
  11. Testing Maturity Model (TMM)
  12. Web Services Maturity Model
  13. Security Maturity Model (SMM)
  14. Operations Maturity Model
  15. e-Learning Maturity Model
  16. e-Government Maturity Model
  17. Earned Value Management Maturity Model (EVM3)
  18. Outsourcing Management Maturity Model
  19. Change Proficiency Maturity Model
  20. Performance Engineering Maturity Model
  21. IT Architecture Maturity Model
  22. Information Process Maturity Model
  23. Project Management Maturity Model (PMMM)
  24. Learning Management Maturity Model (LM3)
  25. Automated Software Testing Maturity Model
  26. Website Maturity Model
  27. PM2 Maturity Model
  28. Usability Maturity Model
  29. Software Reliability Engineering Maturity Model
  30. System Security Engineering Capability Maturity Model
  31. Configuration Management Maturity Model
  32. Business Process Maturity Model (BPMM)

 

بلوغ فرایند

 

  • تاريخچه مدل­های بلوغ فرآيند

از پیشگامان حوزه تعریف و بهبود فرآیندها، می­توان والتر شوارتز را نام برد. کارهای اساسی او زیر بنای تجربی و نظری مدل‌ها و روش­های بهبود فرآیند در سازمان­های امروزی است. همانطور كه در شكل زير مشاهده مي­شود، در سال 1924ميلادي شوارتز مطالعه كنترل كيفيت آماري SQC را آغاز نمود، و در سال 1930 چهارچوب بهبود فرآیند را بر اساس اول کنترل کیفیت آماری بنا نهاد. در سال 1950 دكتر دمينگ ضمن آشنايي با روش SQC اين مبحث را گسترش داد و در سال 60 – 1950 با ارائه چرخه PDCA  و تشكيل حلقه­هاي كيفيت مفهوم بهبود كيفيت را منتشر نمود.

 

همچنین مدل QMMG (Quality Management Maturity Gird) كه يك ماتريس بلوغ سازماني است، در سال 1979 توسط پروفسور کروسبی ابداع و ارائه شد. مدل QMMG توسط شركت­ها براي الگوبرداري در اين خصوص كه فرآيندهاي خود نسبت به ديگر سازمان­ها چگونه هستند و فرآيندهاي سازمان‌هاي مشابه مطابق فرهنگ سازماني آن­ها چگونه اجرا مي­شوند، استفاده مي­شد.

 

از طرف ديگر در دهه 1980 با ظهور فناوري‌ اطلاعات و توسعه صنعت نرم‌افزار و ايجاد بازارهاي رقابتي در اين بخش، سازمان‌هاي توليد كننده محصولات نرم‌افزاري ايجاد و در بازار رقابتي نرم‌افزار، به رقابت پرداختند. مشكل اساسي توليد‌كنندگان نرم‌افزار اين بود كه اولاً اين پروژه‌ها با هزينه‌هاي بسيار زياد نسبت به برآورد اولیه به سرانجام مي‌رسيدند و ثانياً با نيازهاي كاربران نیز تطابقي نداشتند به طوری که  به سرعت كارايي و كاربردي خود را از دست مي‌دادند. بنابراین نياز به وجود معياري براي ارزيابي پيمانكاران طراحي نرم‌افزار احساس شد. اين دو مشكل منجر به تعريف پروژه‌هايي براي توسعه يك «چارچوب بلوغ فرايند» شد كه مي‌توانست به سازمانها در مسير بهبود فرايندهاي آنها كمك كند.

 

مفاهيم مربوط به چرخه PDCA و مدل QMMG و مشکلات پیش آمده در حوزه بازار نرم­افزار باعث شد تا مدل Capability Maturity Model (CMM) توسط هامفري (1989) و بر اساس تعریف فرآیند، کنترل فرآیند، کنترل کیفی فرآیند و همچنین موفقیت­های حاصل شده در زمینه مدیریت کیفیت فراگیر به عنوان يك مدل عمومي براي كمك به بهبود كسب و كار سازمان­ها در حوزه­هاي نرم­افزاري بكار گرفته مي­شد.

 

مدل CMM در طول زمان با هدف تدوین یک مدل یکپارچه بهبود و توسعه يافت به طوري كه مدل  CMMI در سال   1997 به عنوان توسعه يافته مدل CMM طراحي و معرفي شد. اگرچه از مدل CMM/ CMMI  برای ارزیابی بلوغ فرآیند­های کسب ­و­ کار استفاده می­شد ولی کاربرد اصلی این مدل در ارزیابی بلوغ نرم­افزار بود و خلا مدلی که بر روی فرآیندهای ارزش­زا که هسته اصلی فرآیندهای سطح بالاتر می­باشد، احساس می­شد. لذا به منظور ارائه يك چهارچوب استاندارد، براي ارزيابي توانائي و بلوغ فرآيندهاي كسب و كار، مدل BPMM توسط بری هور(2002) ارائه گرديد.

 

 

به اشتراک بگذارید :

شاید این موارد نیز مورد علاقه شما باشد :

تمامی حقوق مادی و معنوی برای این وب سایت محفوظ می باشد .