فعالیتها و رویدادها الزاماً نباید به صورت متوالی انجام گیرند. برای مثال، در مورد فرآیند رسیدگی به شکایات، پذیرش یا رد شکایت دو فعالیتی هستند که با هم ناسازگار هستند. بنابراین نمیتوانند دنبال هم قرار بگیرند، زیرا هر دوی آنها در یک نمونه از این فرایند انجام خواهند شد. هنگامیکه دو یا چند فعالیت جایگزین یکدیگر باشند، میگوییم آنها متقابلاً منحصر به فرد[۱] هستند.
اجازه دهید شرایط دیگری را در نظر بگیریم. در فرآیند رسیدگی به شکایات، هنگامی که شکایتی پذیرفته شود، شاکی مطلع شده و پرداخت صورت میگیرد. مطلع شدن و پرداخت هزینه دو فعالیتی هستند که معمولاً توسط دو واحد مختلف کسب وکار انجام میگیرند، از این رو آنها مستقل از یکدیگر هستند و به همین ترتیب نیازی نیست که به طور متوالی اجرا شوند. آنها می توانند به صورت موازی یعنی همزمان انجام شوند. وقتی دو یا چند فعالیت وابسته به یکدیگر نیستند، همزمان[۲] میباشند.
جهت مدلسازی این رفتارها باید مفهوم دروازه[۳] را معرفی کنیم. اصطلاح دروازه نشان میدهد که یک مکانیزم ورودی برای صدور یا عدم صدور مجوز عبور نشانگرها درون دروازه وجود دارد. زمانی که نشانگرها به یک دروازه میرسند، بسته به نوع دروازه میتوانند با یکدیگر در ورودی ادغام گردند یا در خروجی انشعاب یابند.
دروازه ها به صورت یک لوزی رسم میشوند و به دو حالت منشعب کننده و ادغام کننده مشخص میشوند. دروازه منشعب کننده بیانگر نقطه ای است که در آن جریان فرآیند واگرا میشود در حالیکه دروازه ادغام کننده بیانگر نقطه ای است که جریان فرآیند همگرا میشود. منشعب کنندهها دارای یک جریان توالی ورودی و چند جریان خروجی هستند (نشاندهنده شاخههایی است که واگرا هستند)، در حالیکه ادغام کننده ها دارای چند جریان ورودی و یک جریان خروجی میباشند (بیانگر شاخه هایی است که همگرا میشوند).
حال اجازه دهید تا بینیم چگونه مثالهای بالا را میتوان توسط دروازه ها مدل کرد.
تصمیمات انحصاری[۴]
جهت مدلسازی رابطه ی بین دو یا چند فعالیت جایگزین، مثلاً در مورد پذیرش یا رد شکایت، از یک انشعاب انحصاری (XOR) استفاده مینماییم. ما از یک ادغام کننده XOR جهت ترکیب کردن یک یا چند شاخه جایگزین که ممکن است قبلاً توسط یک انشعاب کننده XOR منشعب شده باشند، استفاده میکنیم. یک دروازه XOR توسط یک لوزی خالی یا یک لوزی با حرف X درون آن نشان داده میشود. از اینجا به بعد، ما همیشه از نشانگر “X” استفاده خواهیم کرد.
مثال: فرآیند بررسی صورتحساب
به محض اینکه صورتحسابی از مشتری دریافت شد، باید آنرا جهت موارد نامنطبق بررسی نمائیم. نتیجه بررسی ممکن است یکی از این موارد باشد: ۱) هیچ مورد نامنطبقی یافت نشود، در اینصورت صورتحساب ارسال میشود ۲) چند مورد نامنطبق وجود داشته باشد ولی قابل اصلاح باشند، در این حالت، صورتحساب دوباره برای مشتری ارسال میشود و ۳) تعدادی مورد نامنطبق وجود دارد که قابل اصلاح نمیباشند، در اینصورت فاکتور مسدود میشود. هنگامی که یکی از این سه فعالیت انجام شود، صورتحساب بایگانی شده و فرآیند تکمیل میگردد.
جهت مدلسازی این فرآیند، با یک فعالیت تصمیم گیری پس از یک رویداد آغازین “دریافت صورتحساب” شروع میکنیم، که نام آنرا نیز “بررسی صورتحساب جهت موارد نامنطبق” میگذاریم. فعالیت تصمیم گیری فعالیتی است که منجر به خروجیهای مختلفی میشود.
در مثال ما، فعالیت سه نتیجه ممکن دارد، که متقابلاً منحصر به فرد هستند، بنابراین جهت تجزیه جریان نیاز به یک انشعاب دهنده XOR بعد از فعالیت برای ایجاد سه شاخه داریم. بر این اساس، سه جریان توالی از این درگاه ساطع میشوند، فعالیت “ارسال صورتحساب”، در صورتیکه مورد نامنطبقی وجود نداشته باشد اجرا میگردد، فعالیت دیگر “ارسال دوباره صورتحساب” در صورتی که موارد نامنطبق موجود قابل اصلاح باشند اجرا میگردد و سومین فعالیت “انسداد صورتحساب” در صورتیکه موارد نامنطبق موجود قابل اصلاح نباشند انجام میگیرد. به شکل بالا توجه فرمائید. از منظر نشانگر، انشعاب دهنده XOR ، نشانگری را که از شاخه ورودی میآید، به سمت یکی از شاخه های خروجی هدایت میکند، یعنی فقط یک شاخه خروجی میتوان داشت.
[۱] . mutually exclusive
[۲] . Concurrent
[۳] . Geteway
[۴]. Exclusive Decisions
ادامه دارد.
برگرفته از کتاب اصول و مبانی مدیریت فرایند (Fundamentals of Business Process Management)
بهترین رفرنس آموزش مدیریت فرایند در سطح دنیا همین کتاب است.
کتاب اصول و مبانی مدیریت فرایند (Fundamentals of Business Process Management) مشتمل بر ۴ فصل اول کتاب با محوریت مدلسازی فرایند و استاندارد BPMN2 منتشر و هم اکنون بصورت الکترونیکی قابل تهیه است.
برای تهیه این کتاب بر روی تصویر بالا کلیک کنید.